Veel dokters hebben lasten van angsten. Voor een deel heeft dat ermee te maken dat het best een heftig vak kan zijn: spannende situaties, acuut moeten handelen, hoge druk, grote verwachtingen en ga zo maar door.
Het heeft ook te maken met persoonlijkheid. Veel artsen hebben gemeenschappelijke (karakter)eigenschappen die ze geschikt maken voor dit beroep: gedrevenheid, perfectionisme en een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Daardoor zijn ze erg gemotiveerd om goede zorg te leveren. Dit gaat vaak gepaard met het stellen van hoge eisen aan en een kritische houding ten opzichte van zichzelf. In een systeem dat veeleisend is en waar het werk nooit af is, is het echter moeilijk de balans te bewaken als je het graag altijd goed wilt doen. Dat is simpelweg niet altijd mogelijk en kan op een gegeven moment ten koste van jezelf gaan.
Toch weten veel van ons daar onze weg in te vinden, want over het algemeen zijn we best stressbestendig en hebben we een groot incasserings- en probleemoplossend vermogen. Desalniettemin loopt een opvallend groot deel van mijn collega’s op een bepaald punt in hun leven vast. Dat heeft niet alleen met angst te maken, vaak gebeurt er in hun professionele of persoonlijke leven iets heftigs en dan loopt de (vaak toch al aardig gevulde) emmer over. Niet voor niets is het aantal verslavingen, burn-outs en zelfs zelfdodingen onder artsen opvallend hoog.
Wat je onderliggende (karakter)kenmerken ook zijn en hoe je persoonlijke of professionele leven is gelopen, er is vaak wel een factor angst in te ontdekken: angst om het allemaal niet meer te kunnen bolwerken, angst voor een klacht, angst om een slechte ouder of partner te zijn, angst om iets te missen of een fout te maken.
De meeste artsen zullen het niet direct zo herkennen, maar als je alle stressors, achterliggende redenen en gedachten ontleedt, zul je zien dat er vaak angst onder ligt. Of een gebrek aan vertrouwen (in mijn ogen is angst een gebrek aan vertrouwen).
Dagelijks dragen zorgverleners de verantwoordelijkheid voor ingrijpende beslissingen en behandelingen, en voor kwetsbare medemensen, onder grote tijds- emotionele en financiële druk. Natuurlijk doen we dat met de beste intenties en zo doordacht mogelijk, maar er kan altijd wat misgaan of het kan anders uitpakken dan we wilden.
In de huidige maatschappij worden we steeds kritischer, nemen onze eisen toe en neemt de tolerantie voor fouten of onzekerheid af. Patiënten vragen mij om garanties die ik niet kan geven, om beloftes die ik niet kan nakomen en zekerheden die niet bestaan. Ik snap de behoefte, maar het is vaak niet realistisch. Leg dat maar eens uit tegen de achtergrond van onze maakbaarheids-maatschappij.
Combineer stijgende verwachtingen met krimpende foutmarges en je hebt het ideale recept voor angst. Dus wat gaan we doen? We worden defensief, want de voorschrijvend arts is vaak verantwoordelijk als er iets misgaat. Dus doen we extra onderzoek (wat medisch gezien niet nodig is), voeren extra (soms onnodige) behandelingen uit en bouwen zoveel mogelijk zekerheid in. We graven ons in met talloze protocollen, informed consents en rapportages. Deze maatregelen worden dikwijls gepresenteerd onder het mom van kwaliteitsverbetering, maar eigenlijk gaat het vaak om het vergroten van onze eigen veiligheid.
Ons systeem hangt van wantrouwen aan elkaar. Door het vergrootglas waaronder we handelen, en de selectieve focus op fouten, wordt een vertekend beeld van de medische wereld naar buiten gebracht wat het vertrouwen schaadt en de angst voedt. Als je eens zou kijken naar wat er allemaal goed gaat, ondanks alle menselijke factoren, oncontroleerbare aspecten en onzekerheden die er zijn, dan doen we het ontzettend vaak heel goed. Dag in dag uit zetten zorgverleners zich voor meer dan 100% in om menselijke en goede zorg te leveren in een systeem dat dit juist ontmoedigd. In mijn ogen een reden om vertrouwen te hebben in de goedheid, deskundigheid en zuivere intenties die het overgrote deel van de zorgverleners heeft. Ik hoop dat we door bewustwording de transitie kunnen maken: van angst naar vertrouwen.
