Angst is een van de lastigste uitdagingen van het leven. Ook in mijn spreekkamer kom ik angst in al haar vormen tegen. In de medische wereld – en eigenlijk in de hele maatschappij – worden veel beslissingen in meer of mindere mate beïnvloedt door angst.
Als artsen worden we steeds defensiever en doen we in mijn oen eigenlijk structureel aan overdiagnostiek en -behandeling, niet alleen door de angst van onze patiënten, maar vooral ook omdat we onze eigen angst proberen te omzeilen (hierover later meer). Dat kost veel tijd, moeite en geld. Tegelijkertijd doen we weinig moeite om de angst daadwerkelijk te doorgronden.
In mijn ogen is angst is een slechte raadgever, maar wel een serieus te nemen signaal.
Angst en vertrouwen staan vaak tegenover elkaar. Je zou ook kunnen zeggen dat angst een gebrek aan vertrouwen is. Vertrouwen is iets wat ik mis in de medische wereld, maar ook in onze maatschappij. We willen weten, zekerheid en bewijs. En zolang we dat niet hebben, vertrouwen we het niet. En eigenlijk zijn we dan dus bang.
Op mijn poli vraag ik vaak aan mensen waar ze bang voor zijn. Dat geeft vaak interessante inzichten en diepgang. Aandacht besteden aan angst heeft nog meer voordelen.
Je verkrijgt namelijk belangrijke informatie over wat iemand bezighoudt, hoe zij/hij het leven ziet en hoe zij/hij over ziekte en gezondheid denkt. Bovendien merk ik dat patiënten vaak met veel zorgen, beperkte kennis en soms zelfs niet kloppende veronderstellingen op mijn poli komen. Zo kwam er een man op mijn poli die twee weken lang in doodsangst zat omdat hij dacht dat hij bijnierkanker had; niemand had de moeite had genomen hem te vertellen dat zijn bijniertumor goedaardig was.
Door aandacht te besteden aan hun angst, voelen mensen zich gezien en gehoord. Doorvragen betekent dat je aandacht hebt voor de mens achter de klacht of het verhaal. Alleen dat geeft vaak al rust en begrip.
Je kunt daarnaast ook een beter passend diagnostisch en/of therapeutisch plan maken. Je kunt aanvullende uitleg geven of je behandeling aanpassen. Bij angst voor scans kunnen mensen bijvoorbeeld proefliggen in de scanner.
Tot slot voorkom je miscommunicatie en overmatige zorgconsumptie. Iemand die erg bang is dat hij wat ernstig mankeert zal terugkomen tot hij een adequaat antwoord heeft. Als je hier geen aandacht aan besteedt door adequaat luisteren en uitleggen, kom je nergens en kost het beide partijen veel moeite, tijd en geld.
Om een goede behandelrelatie (wat tevens een vertrouwensrelatie is) op te kunnen bouwen, moet je in mijn ogen aandacht besteden aan angst. Ik merk dat veel van mijn collega’s moeite hebben met angst bij patiënten (“ik ben toch geen psycholoog?!”) en tegelijk hoor ik van mijn patiënten dat er in het verleden vaak geen ruimte was voor hun angst en dat ze zich niet gehoord voelen.
De tijd en aandacht die je investeert, betalen zich op alle fronten terug: vertrouwen, samenwerking, kostenbesparing, efficiëntie, tevredenheid en ga zo maar door. Je moet als zorgverlener wel het vermogen hebben om voorbij het medisch-inhoudelijke te kijken en zonder oordeel te luisteren. In een maatschappij waarin angst een belangrijke drijfveer is en in een medische wereld waarin ook veel beslissingen mede gebaseerd zijn op angst, zijn we enorm geholpen als we angst bespreekbaar maken en ons bewust zijn van de impact die het heeft op onze patiënt, onze behandelrelatie en onszelf als zorgverleners. We moeten ons niet door angst laten leiden, maar wel luisteren naar wat het ons vertellen kan. Zo komen we samen van angst naar vertrouwen.
