Twee weken geleden was ik op het European Congress of Endocrinology (ECE). Tot mijn vreugde zag ik daar sprekers voorbijkomen met een holistische visie op de hormoonhuishouding. In Nederland zien we inmiddels ook steeds meer in dat leefstijl invloed heeft op onze hormonen, maar wordt leefstijl vaak nog gezien als voeding, beweging en slaap. De wat ‘vagere’ determinanten als zingeving, ontspanning en sociaal-maatschappelijk functioneren worden daarbij onderbelicht.
Op mijn poli zie ik vaak mannen met een te laag testosteron en vrouwen met menstruatiestoornissen door te lage waarden van oestrogeen en/of progesteron. We noemen dit hypogonadisme. Soms is daar een duidelijke oorzaak voor te vinden zoals een probleem in de testikels of de eierstokken, maar dikwijls zijn de absolute hormoonwaarden in het bloed redelijk op orde, maar lijkt het vooral dat het hele systeem uit balans is. Dat is moeilijk te meten, maar kan zich bij vrouwen uiten in een onregelmatige of afwezig menstruatiecyclus met vaak veel aspecifieke klachten, en bij mannen in een krap testosterongehalte en het gevoel niet fit te zijn.
Bij een centraal hypogonadisme (ook wel hypogonadotroop hypogonadisme) verloopt de aansturing van de eierstokken (ovaria) of teelballen (testis) niet goed vanuit de hormoonregulators in de hersenen (hypofyse en hypothalamus).
De hypofyse hangt net onder je hersenen en maakt stimulatie-hormonen voor de eierstokken of teelballen. De hypofyse wordt weer aangestuurd door de hypothalamus, die een niveautje hoger zit. Dat hele systeem heeft een terugkoppelmechanisme: de geproduceerde hormonen hebben effect op de hypothalamus en hypofyse en reguleren zo hun eigen productie: de cirkel is rond. Is er genoeg van het ‘eindhormoon’, dan worden de hypofyse en hypothalamus minder actief. Tot zover een heel chemisch verhaal
Wat mij fascineerde is de rode draad die ik zag bij mijn patiënten met een centraal hypogonadisme. Ze zaten bijna allemaal ergens mee. Dat kon overbelasting zijn, een andere fysieke aandoening, een relatie waarin ze niet gelukkig waren of een heftige gebeurtenis die ze niet verwerkt hadden. Ze waren vaak gespannen en hun systeem stond onder druk. Chronische stress is dus een belangrijke verstoorder van deze hormonale balans, waardoor het hormonale systeem ‘uitvalt’ of disfunctioneert.
Tijdens het congres volgde ik een voordracht van professor Sarah Berga. Zij onderzoekt al meer dan 30 jaar de invloed van stress op de cyclus en vruchtbaarheid van vrouwen en heeft daarbij erg interessante bevindingen gedaan. Tijdens haar presentatie herkende ik de rode draad die ik zie bij mijn patiënten: overmatige mentale, fysieke of sociale stress heeft een negatieve invloed op de menstruatiecyclus bij vrouwen en kan zelfs leiden tot onvruchtbaarheid. Het goede nieuws is dat dit weer kan herstellen op het moment dat de stress vermindert. Ik vermoed dat deze bevindingen geëxtrapoleerd kunnen worden naar mannen omdat ik al meerdere keren heb gezien dat het testosterongehalte herstelde op het moment dat de ‘stressor’ verminderd of verdwenen was.
Vaak worden deze patiënten naar huis gestuurd met geen of hooguit wat algemene leefstijladviezen, omdat dit zogenoemde functionele hypogonadisme vaak niet behandeld hoeft te worden met medicatie. Wat vaak onvoldoende aandacht krijgt, is de onderliggende stressor. Niet iedereen is eraan toe om deze aan te kijken en vaak beseffen mensen zich niet eens dat hun hypogonadisme voortkomt uit chronische stress. Een holistische benadering, waarin leefstijl, mentale gezondheid en stressmanagement geïntegreerd worden, kan het hypogonadisme herstellen. Dit geldt niet alleen voor hypogonadisme, maar ook voor schildklierfunctiestoornissen en vormen van een te hoog cortisolgehalte (hypercortisolisme).
Dit is een prachtig voorbeeld van hoe ik integratieve geneeskunde inzet in de endocrinologie. Ik ben onwijs dankbaar voor het werk dat collega’s als professor Sarah Berga hebben verricht; zij heeft een belangrijke wetenschappelijke basis gelegd voor de holistische benadering van hormoonproblemen. Ook in Nederland ontmoet ik steeds meer zorgverleners die hormonale verstoringen op een holistische manier benaderen. Hopelijk kunnen we zo een brug slaan en streven naar meer balans.
Bronnen:
